داستان کوتاه «پلنگ»

من چهره اش را ندیده ام. می دانم قد بلند است. دستهای پهن دارد. چهارشانه است، عضلانی است. راه که می رود حالتی شبیه جهیدن دارد و گاهی آوازی زمزمه می کند. گاهی کلماتی زیر لب می گوید. روزها تا ظهر می خوابد ، حوالی غروب از جا برمی خیزد. از خانه بیرون می آید. کوچهﯼ خاکی را طی می کند. از بقالی سر کوچه دو بسته سیگار اشنو می خرد. بازمی گردد. به زیرزمین می رود. روی تخت چوبی دراز می کشد. سیگار می کشد.
برادرش حقوق بازنشستگی اش را می گیرد. قبول کرده است در خانه اش به او جا بدهد. از حقوقی که می گیرد، اجاره را کسر می کند. آنچه می ماند هزینه خورد و خوراک اوست. گاهی آبگوشت، گاهی نان و پنیر و ماست. اگر برنج گران نباشد، هفته ای یک یا دو بار بشقابی دمپختک با پیاز. پیاز را دوست دارد.
خواهرهايش نپذیرفته اند برود خانه شان. شوهرهایشان گفته اند که از او خوششان نمی آید. مادرش هم که دو سال پیش مُرد و وصیتی در این باره نکرد.
برادر بزرگ و برادر میانی توافق کردند که برادر کوچکتر، نزد برادر میانی باشد. هرچند برادر میانی سه دختر بزرگ در خانه دارد. دخترها هم دوست دارند در خانه سر و پا برهنه راه بروند . برادر میانی گفته بود؛ درست است که ابوالفضل برادر من است، اما هر چه باشد مرد است، ده سالی است که دستش به زن نرسیده است. دخترهای من هم همه از پانزده سالگی گذشته اند . دیدن بدن لخت آنان پدرشان را هم ممکن است تحریک کند. برادر بزرگ که حرفش حجت است، بر سر برادر میانی فریاد زده بود. گفته بود این زبان بسته، روزی که دورانش بود به زن و دختر مردم نگاه نمی کرد، چه برسد به حالا که سی و پنج ساله است و مریض، آن هم به دختر بچه های برادرش، خجالت نمی کشی و از این حرف ها. برادرمیانی گفته بود خرجش زیاد است. من فقط یک کارمند جزء ام. نمی توانم بار سنگین چهار سرعائله ام را بکشم، خرج او را هم بدهم. خواهر کوچکتر پادر میانی کرده بود، گفته بود مگر حقوق بازنشستگی نمی گیرد؟ حقوقش نه تنها کفاف مخارجش را می دهد، بلکه مقداری هم زیاد می آید. بالاخره قبول کرده بودند.
برادر میانی زیرزمینِ خانه اش را خالی کرده بود. فقط چند خرت و پرت کوچک درگوشه اش باقی گذاشته بود. تخت چوبی کهنه ای خریدند. چراغ سه فتیله ای، لحاف و تشک خودش را هم آوردند. زنِ برادرِ میانی زیرزمین را آب و جارو کرد. ابوالفضل هم پذیرفت. برادرها وخواهرها فراموشش کردند. حتی برادر میانی، حتی دخترهای اوکه اوایل کج خلقی می کردند. می گفتند از چشمهای ابوالفضل خوششان نمی آید. چشمهای او سبزند. سبزی که تندی آنها ناراحت کننده است. جز یکی، بقیه دخترها هیچ گاه عمو خطابش نمی کردند. همان طور که بچه های برادرهای دیگر. می دانم ابوالفضل توقعی ندارد. برایش تفاوتی نمی کند او را دایی یا عمو یا ابوالفضل بخوانند. فقط کنجکاویِ دیگران آزارش می دهد و عصمت، کوچکترین دخترِ برادر میانی علاوه بر آنکه زیباست، کنجکاو هم هست. موی بلند دارد که می بافد . دماغ قلمی دارد. چشمهایش سیاه و بادامی اند. صورتش بیضی است، وقتی می خندد گوشهﯼ لبهایش چال می افتد، شانزده ساله است. هم درس خوب می خواند هم آواز. بیشتر رُفت و روب خانه مرا هم او می کند با این که قدش بلند نیست، خوش اندام است. حسنش حوصلهﯼ اوست، عیبش کنجکاوی او. ابوالفضل را که به زیرزمین آوردند او با دقت تمام براندازش می کرد. روزهای اول حتی حرکات ابوالفضل را می پایید. بعد هم که بودن ابوالفصل در خانه عادی شد، عصمت گاه و بیگاه لب حوض می نشست. از آنجا می شود پنجره کوچک زیرزمین را دید، عصمت از پنجره به ابوالفضل که روی تختش مچاله شده بود، خیره می شد. غذای ابوالفضل را هم او می آورد. گاهی هم لیوان آبی. قوطی کبریتی.
اولین بار هم عصمت بود که هول کرد. دو سه هفته ای از آمدن ابوالفضل می گذشت. غروب ابوالفضل را دید که برخلاف همیشه از تخت به زیر آمده است و در زیرزمینِ کوچک راه می رود . سرش را به دیوار می کوپد. پیایی سیگار می کشد. لرز می کند . دندانهایش محکم به هم می خورد.
عصمت دویده بود به مادرش گفته بود که ابوالفضل حالش به هم خورده. مادرش آمده بود از پنجره دیده بود و داد زده بود؛ سید ناراحتی؟ ابوالفضل نشنیده بود یا خودش را به نشنیدن زده بود. زن از دو پلهﯼ زیرزمین پایین آمده بود. دوباره حرفش را تکرار کرده بود. ابوالفضل فقط سرش را بالا کرده بود . کف دهانش یا شاید حالت چشمهایش زن را ترسانده بود. دست صمت را گرفته بود و رفته بودند بالا. باز هم عصمت بود که همان شب از پشت پنجرهﯼ زیرزمین دیده بود که ابوالفضل با کهنه جلوی دهانش را می گیرد. دندانهایش را به لب زیرین فرو می کند و می کوشد تا فریاد نزند. و بالاخره فریاد می زند…
شب که برادرِ میانی آمده بود، زنش ماجرا را گفته بود. برادرمیانی عصبانی از پله پایین آمده بود. گفته بود سید اگر حالت به هم بخورد به دیگران مربوط نیست. من زن و بچه ام را دوست دارم. دلم نمی خواهد دردسری برایشان درست شود ، بچه عصری هول کرده. سعی کن مرد باشی و خودت را نگهداری. می دانی که من نمی میرم و از سرِ کار برمی گردم. صبرکن خودم بیایم . حالا اگر دلت می خواهد ببرمت دکتر. ابوالفضل هیچ نگفته بود . سرش را تکان داده بود . برادرمیانی شانه هایش را بالا انداخته بود. رفته بود. چهار پنج هفته بعد هم باز عصمت فهمید. این بار دیگر مادرش را صدا نکرد. آمد روی پلهﯼ زیرزمین نشست. آهسته گفت عمو دارد دوباره حالت به هم می خورد. می خواهی چیزی برایت بیاورم. ابوالفضل با دست اشاره کرده بود. عصمت فهمیده بود که یعنی نه، برو. رفته بود.
هر ماه یک یا دو شب همین برنامه است. از بعد از ظهر شروع می شود. اضطرابی که تدریجاً زیاد می شود. التهاب و ضربان نبضی که اندک اندک تند می شود. تنگی نفس، سردرد ، لرزهای پی در پی، عرق سرد بر تیرهﯼ پشت و پیشانی، احساس خفقان که هر لحظه افزایش می یابد. تا نیمه شب، تا هنگامی که ماه درست در میانهﯼ آسمان است.
من که نباید سخن بگویم، توان نگفتن ندارم، این پرده دری نیست. نیروی سکوت کردن ندارم.
پدرش پیشنماز مسجدی کوچک بود. به دست خود امامزاده ای در دهی دور افتاده ساخت. می گفت ابوالفضل یک معصومِ به تمام معنی است. درست است که نماز نمی خواند. از قرآن و دعا هم چیزی سرش نمی شود. نسبت به ادای دیگر فرایض مذهبی هم بی اعتناست. اما به هرحال یک معصوم است. معصوم. چشمهای سبزش. خودش بزرگ است اما به پاکی و دست نخوردگی بچه هاست.
مادرش زنی یک چشم بود، با آنکه نماز بسیار می خواند از امور دنیایی غافل نبود. می گفت که ابوالفضل درختِ بی بار و برگ باغِ من است و نه کاربلد است نه دلش می خواهد یاد بگیرد. مفت می خورد، ول می گردد. فایده اش چیست؟ برادرهاش همه درسی خواندند و کاره ای شدند. احمد پسر بزرگم کارمند شد. زن گرفت. خانه خرید. اکبر هم کارمند شد. او هم زن گرفت. او هم خانه خرید . بچه های هر دوشان حالا به دبیرستان می روند. دخترها هم شوهر های حسابی کردند. اما ابوالفضل. تا وقتی در ده بودیم سر وکارش با گوسفند و بز وگل وگیاه بود. وقتی به شهر آمدیم، نیامد. در ده ماند . رعيت ها به او می گفتند مولای کوه. تا بیست وسه یا چهار سالگی در ده بود. ما دورادور مراقبش بودیم . خرج زیادی روی دستمان نمی گذاشت. نان خشک و گندم و نخود سبز می خورد. بالاخره برادر بزرگش تاب نیاورد، رفت و دستش را گرفت. بردش مرکز سپردش به سربازخانه . یکی از افسرها به گماشتگی قبولش کرد. رفتارِ آرامش افسر را واداشت دستش را در ژاندارمری بند کند. هنوز ده سال از خدمتش نگذشته بود که آن واقعه پیش آمد. به گوش فرمانده اش سیلی می زند. سی و سه چهار ساله بازنشسته اش کردند. صدقه سر آن افسر حالا این چندرغاز حقوق بازنشستگی را دارد. قسمت نبود ابوالفضل آدم حسابی از آب درآید…
برادر بزرگترش منطقی است و می گوید ابوالفضل هیچ عیبی نداشت و ندارد. فقط و فقط تنبل است ، تنبلی بد مرضی است. از آدم یک حیوان می سازد. ابوالفضل دوست ندارد کار کند. همین، حتی ماجرای سیلی زدن به گوش فرمانده و بازنشسته شدن هم سرِ همین بوده. فرمانده بیچاره دستور می دهد. ماموریت می دهد. ابوالفضل خان هم حاضر نیست برود. حق داشتند بازنشسته اش کنند. حالا هم مثل کرم می خورد و می خوابد و دفع می کند تا بمیرد.
برادر بزرگش عصبانی است. فریاد می زند که اگر برادرم نبود، اگر سید بود، اگر دلم نمی سوخت و رضای خدا را در نظر نداشتم . اگر از روز محشر نمی ترسیدم. به عزت زینب کبری قسم یک راست می بردمش دارالمجانی.
حالا من هم می گویم که ضعف جسمانی ابوالفضل مرا به امان می آورد. اوایل این طور نبود. آب و هوای کوهستان آدم را سالم بار می آورد. ابوالفصل سالم بود. اما ظرفیت جسم تا اندازه ای است و از این مظروف گریزی نیست.
فقط دو شب درهرماه. نمی دانم دقیقاً چه شب هایی. اگر به نشانه های طبیعت اعتماد کنم آن شبها که ماه بدر است.
نوزده یا بیست ساله بود که این را فهمید. چون از ظهر می گذرد، اضطراب دمادم فزونی می گیرد. تپش قلب زیاد می شود. عرق بر پشت و پیشانی اش می جوشد، چشمانش بیشتر می بیند. گوش اش بیشتر می شنود. و آنگاه هستی هرکه هست از هستی اوست. بودن هر که باشد از بودن او باشد(۱). حواس، بوته آمیزش اضداد است. نه زشتی هست نه زیبایی، نه بودنی که نابوده باشد، نه بوده ای که نابوده نباشد. تن پارهﯼ هستی است، تنی نیست و هر نیستی ای هست، رنجها همه شادیهای تن است، شادیها همه رنج تن . این پارهﯼ پوست و گوشت و استخوان آینه ای است که جهان را باز می نماید. این چشمهای سبز بصير .
ابوالفضل دیگر نمی توانست جایی بماند. راه می رفت. کوچه به کوچه، ده را زیر پا می گذاشت، به دیوارها تکیه می داد. سر به سنگ می کوبید. به هر چه در اطرافش بود خیره می شد. می دوید، و اندک اندک و همراه با تاریک شدن هوا از ده بیرون می آمد. از کوره راهِ میانِ درهﯼ کناریِ ده می گذشت. به بلندی کوهها می رفت و از قله ها…
گفتم که نباید بگویم. ریشخندم می کنید. چون ماه به میان آسمان می رسید ابوالفضل دگرگون می شد. ابوالفضل پس از آن دیگر ابوالفضل سرِ شب نبود . اصلاً ابوالفصل نبود. نه، ابوالفضل نبود، نبود.
حواس پرتی یک زنِ خانه دار یا اتفاقی کوچک مثل افتادن جرقه ای در انبار گندم هم می توانند سبب آتش سوزی در روستاها باشند. بدگمانی شوهر می تواند علت خودکشی یک زن باشد. در کوهستانها گرگ زیاد است، اغلب هم گرسنه اند. معلوم است که دریده شدنِ چند گوسفند یا گم شدنِ طفلی نوزاد کار این حیوان وحشی است. به ابوالفضل چه ربطی دارد که هر ماه دو یا سه زن در روستایی که تا ده او دست کم شش یا هفت فرسنگ فاصله دارد می میرند؟ آن هم لخت، اغلب آرایش کرده، اغلب به پشت دراز کشیده. اغلب کنار چشمه یا قنات. آیا اگر دختری جوان شبانگاه عریان به امامزاده برود، خود را از معجرِ امامزاده حلق آویز کند به ابوالفضل ربطی دارد؟
حالاهم یقین دارم که فردا در این خانه جنجالی برپاست، عصمت دستش را به سیم برق گرفته است و خودش را کشته است. باز هم تکرار می کنم به ابوالفضل چه ربطی دارد؟ باور کنید حتی در چشمهای درشت و سیاه این دختر جوان من چهره اش را ندیده ام. می دانم قد بلنداست، دستهای پهن دارد. چهار شانه است. عضلانی است…

هرمز شهدادی
از کتاب «یک قصهﯼ قدیمی»، انتشارات امیرکبیر سال 1355

(1): اصل جمله با واو عطف. از شیخ شهاب الدين سهروردی است.